Το μεσαίο δάχτυλο αποτελεί διαχρονικά μία από τις πιο διάσημες χειρονομίες περιφρόνυσης ανά τον κόσμο και κυρίως στη Δύση.
Αυτά είναι γνωστά.… Αυτό που ίσως να μη γνωρίζετε είναι ότι η χειρονομία αυτή χρονολογείται από την αρχαία Ελλάδα και ιστορικά αντιπροσώπευε το φαλλό.
«Πρόκειται για μία από τις αρχαιότερες γνωστές προσβλητικές χειρονομίες», αναφέρει ο ανθρωπολόγος Desmond Morris.
Γίνεται δείχνοντας το πίσω μέρος μιας κλειστής γροθιάς που έχει μόνο το μεσαίο δάχτυλο επεκταμένο προς τα πάνω, αν και σε ορισμένες περιοχές επεκτείνεται και ο αντίχειρας. Η επέκταση του δαχτύλου θεωρείται σύμβολο της περιφρόνησης σε διάφορους πολιτισμούς, κυρίως δυτικών προτύπων.
Η χειρονομία ήταν γνωστή ως «κατάπυγον» -κατά, «προς τα κάτω» και πυγή, «γλουτοί» και χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο της πρωκτικής επαφής με τρόπο να υποβαθμίσει, να εκφοβίσει και να απειλήσει το άτομο στο οποίο απευθυνόταν. Στη Μεσόγειο του 1ου αιώνα, το σήκωμα του δαχτύλου χρησιμοποιούνταν και για να αποτρέψει το «κακό μάτι».
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ιστοριογράφος της φιλοσοφίας Διογένης Λαέρτιος αναφέρει πως ο κυνικός φιλόσοφος Διογένης έκανε την χειρονομία στο ρήτορα Δημοσθένη, τον 4ον αιώνα π.Χ. στην Αθήνα.
Όταν άγνωστοι σε ένα πανδοχείο εξέφρασαν την επιθυμία τους να δουν τον μεγάλο ρήτορα Δημοσθένη, ο Διογένης φέρεται να τους έδειξε το μεσαίο δάκτυλο και να αναφώνησε, «αυτό, για σας, είναι ο δημαγωγός των Αθηναίων».
Αλλά και οι Ρωμαίοι είχαν τη δική τους ονομασία για το μεσαίο δάχτυλο: digus impudicus που σημαίνει το απαίσιο, το άσεμνο ή το προσβλητικό δάκτυλο.
Στα «Επιγράμματα» του πρώτου αιώνα μ.Χ. του Λατίνου ποιητή Martial, ένας χαρακτήρας που ήταν πάντα υγιέστατος δείχνει το «άσεμνο» δάχτυλο, σε τρεις γιατρούς.
Σημειώνεται μάλιστα, ότι το 419 π.Χ., ο θεατρικός συγγραφέας Αριστοφάνης χρησιμοποίησε το μεσαίο δάχτυλο στην κωμωδία του Νεφέλες.
Όταν ο χαρακτήρας Σωκράτης εξετάζει το μαθητή του στα ποιητικό μέτρα, ο Στρεψιάδης δηλώνει ότι ξέρει πολύ καλά τι είναι δάκτυλος, και δίνει το μεσαίο δάχτυλο. Η χειρονομία είναι ένα οπτικό λογοπαίγνιο με τις δύο σημασίες της λέξης, τόσο «δάχτυλο» και το ρυθμικό μέτρο αποτελείται από ένα μακριά συλλαβή και δύο σύντομες, όπως και οι αρθρώσεις του δακτύλου (—‿ ‿, που εμφανίζονται επίσης ως οπτικό λογοπαίγνιο για το πέος και τους όρχεις σε ένα μεσαιωνικό λατινικό κείμενο. Η χειρονομία επαναλαμβάνεται ως μορφή διακωμώδησης στην Ειρήνη.
Ενώ το μεσαίο δάκτυλο μπορεί ιστορικά να συμβολίζει τον φαλλό, έχει χάσει αυτό το ξεχωριστό νόημα και δεν είναι πλέον άσεμνο, λέει ο Ira Robbins, καθηγητής Δικαίου στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, ο οποίος μελέτησε τη θέση της χειρονομίας στην ποινική νομολογία.
«Αυτή η χειρονομία είναι πολύ βαθιά ριζωμένη στην καθημερινή ζωή. Σημαίνει τόσα άλλα πράγματα, όπως διαμαρτυρία ή οργή ή ενθουσιασμό, δεν είναι μόνο ένας φαλλός πλέον».
